Geneesmiddelen leveren een belangrijke bijdrage aan de gezondheid van mensen. Ze hebben echter ook impact op het milieu. Een globaal overzicht met feiten en cijfers van de milieu-impact van geneesmiddelen vind je op de betreffende pagina van het Farmacotherapeutisch Kompas.  De informatie op deze pagina is onder meer gebaseerd op het RIVM rapport ‘Het effect van de Nederlandse zorg op het milieu’ van Steenmeijer et al. Zij toonden aan dat geneesmiddelen en andere chemische producten een groot deel (~40%) van de uitstoot van broeikasgassen veroorzaken. Ook 80% van het grondstoffengebruik en 63% van het schone waterverbruik in de zorg is toe te schrijven aan geneesmiddelen en andere chemische producten.

Mede hierom is het belangrijk om het weggooien van kwalitatief goede medicijnen, geneesmiddel verspilling, te voorkomen. Volgens een pilotonderzoek van Schrader et al. van oktober 2024 blijken de omvang en kosten van de vernietiging van medicijnen in de eerste lijn minimaal € 100 miljoen te bedragen. Een regionaal voorbeeld van het tegengaan van medicijnverspilling vind je in de toolkit Medicijnverspilling van Sterkz.org in Utrecht.

Daarnaast hebben medicijnen door het gebruik milieu-impact, voornamelijk omdat medicijnresten via het rioolwater in het oppervlaktewater terechtkomen. Jaarlijks komt ten minste 190.000 kg aan medicijnresten in het oppervlakte- en grondwater terecht. Daar kunnen ze een risico vormen voor de waterkwaliteit en negatieve effecten hebben op verschillende organismen.

Ook bevatten bepaalde medicijnen microplastics en/ of PFAS (Poly- en perfluoralkylstoffen), stoffen die persistent in het milieu aanwezig blijven. Gevoelsmatig zouden we medicijnen waarin deze stoffen zitten misschien willen vermijden. Bij de keuze voor alternatieven moet wel rekening worden gehouden met de totale milieubelasting, en daar is momenteel nog niet voldoende informatie over beschikbaar. Zodra er meer concrete adviezen hierover bekend zijn, zullen we die delen in dit document.

Huisartsen in Nederland schrijven al zeer zorgvuldig en behoudend voor. Nieuw is dat er meer inzicht is hoe je rekening kan houden met de gevolgen voor het milieu. Je ervaart vast draagvlak bij patiënten en collega’s, uit onderzoek blijkt namelijk dat driekwart van de volwassenen bezorgd is over de gevolgen van klimaatverandering.

Bij het kiezen van een verbeterproject in duurzamer voorschrijven van medicatie kan je gebruikmaken van de ‘circulariteitsladder’ om te bepalen hoe groot de impact op het milieu is van je project.

Een voorbeeld van hoe de medicatielijst van een individuele patiënt milieuvriendelijker te maken vind je als supplement bij het NTvG artikel ‘Vermindering milieu-impact van medicatie’ van Piët et al.

Afspraken en doelen gemaakt door zorgorganisaties over de verlaging van de impact van de gezondheidszorg vind je op de website van de Green Deal Duurzame Zorg 3.0. De afspraken over medicijnen worden in pijler 5 hiervan benoemd.

In deze quickscan vind je als huisarts een set aanbevelingen hoe je de milieu- en klimaatimpact van medicijnen kan verminderen.

Deze quickscan is een product van Stichting De Groene Huisarts in opdracht van directie MeVA van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het document is geschreven door Claudine van Lith, Diana Lucassen, Emily Dowdalls, Emma van Roosmalen-de Feijter, Jessie Neffke en Liesbeth Timmermans. Wij bedanken de medewerkers van de KNMP en het RIVM voor hun constructieve medewerking.