NSAID’s zijn soms nuttige maar ook potentieel schadelijke medicijnen. NSAID-tabletten geven kans op (ernstige) bijwerkingen bij de mens. Na het uitplassen komt het via de waterzuivering in het oppervlaktewater terecht. De NSAID-gel wordt slechts voor 6% door de huid opgenomen. Het grootste deel van de gel spoelt vervolgens weg via het wassen van de handen, douchen of het wassen van kleding, waarna het in het oppervlaktewater terechtkomt. De huidige hoeveelheden NSAID in oppervlaktewater kunnen schadelijk zijn voor de dieren in het water. Dit komt vooral door het gebruik van dit middel als gel op de huid. Een NSAID komt pas aan de orde als niet-medicamenteuze adviezen, paracetamol en eventueel aspirine in optimale dosering onvoldoende pijnverlichting geven. Denk hierbij ook aan actief navragen en afraden van het zelf kopen van NSAID’s door patiënten.

Tip: Als een patiënt diclofenac gel gebruikt, adviseer dan in ieder geval om na gebruik de handen af te vegen aan een tissue alvorens af te spoelen. Of smeer de gel op de huid met een tissue. Dit kan leiden tot 66% minder diclofenac in het rioolwater.

De laatste decennia is het gebruik van opiaten toegenomen en is er niet altijd voldoende aandacht besteed aan stoppen en afbouwen. Dit leidt tot absolute risico’s van respectievelijk 78% voor relatief lichte bijwerkingen tot 7,5% voor ernstige bijwerkingen.  Patiënten worden bij chronisch gebruik niet altijd pijnvrij, er kan zelfs  een pijnsensatie door ontstaan.  Inmiddels is ook schade aan ons waterleven aangetoond door opiaten.

Het is dus belangrijk om te streven naar zo min mogelijk gebruik van opiaten. Afbouw in samenwerking met de apotheek en de patiënt is vaak goed mogelijk. Kennisdocument Opioiden. en andere manieren om met pijn om te gaan (alle leeftijden).

PPI’s staan in de top 3 van medicijngebruik in Nederland (2023) De laatste decennia is het gebruik van PPI’s toegenomen en niet altijd voldoende aandacht besteed aan stoppen en afbouw. Deze middelen blijken ook vaak onderdeel van de voorschrift-cascade: bestrijden van de bijwerking van het ene medicijn door een ander medicijn.  Dit alles kan leiden tot gewoonte gebruik, terwijl er wel nadelen zijn. Zo zijn er sterke aanwijzingen dat chronisch PPI-gebruik een geïsoleerde risicofactor is voor achteruitgang van de nierfunctie (CNS).

Het is dus belangrijk om te streven naar zo min mogelijk gebruik van PPI’s, zie ook de richtlijn Preventie van maagcomplicaties van de NHG en het Kennisdocument Protonpompremmers. Als tijdens de afbouw een toename is van de klachten, kan er sprake zijn van het rebound-effect. Bouw dan langzaam af, dagelijks en niet om de dag, en geef goede uitleg hierover.

Statines worden door meer dan 1,5 miljoen mensen in Nederland geslikt. Naast de werking zijn er ook bijwerkingen. Per patiënt is het belangrijk om samen de inschatting te maken of de statine van toegevoegde waarde is bij preventie van hart- en vaatziekten. De U-prevent calculator kan hierbij helpen. Gezonde leefstijl kan het vetspectrum gedeeltelijk verbeteren. 

Als mensen een geringe levensverwachting hebben of kwetsbaar zijn, is stoppen van een statine gerechtvaardigd. Bouw ook af of stop bij mogelijke bijwerking. Gebruik het Kennisdocument Statines.

Als het leven weer stabieler is en de stemming is optimaler, kan overwogen worden om antidepressiva af te bouwen. Bij het voorschrijven van antidepressiva wordt niet altijd nagedacht over een eventuele einddatum. Derhalve wordt het middel soms lang doorgebruikt terwijl de indicatie voorbij is. Dit is jammer vanwege de bijwerkingen, maar ook vanwege de belasting voor het milieu. Het ontwikkelen, produceren en transporteren van deze geneesmiddelen is belastend. Daarnaast is gedragsverandering van het bodemleven na excretie aangetoond.

Afbouw van antidepressiva kan als spannend ervaren worden. Als bij langzame afbouw weer depressieve of angstige klachten ontstaan, zijn dat vaak ‘onttrekkingsverschijnselen’ en niet meteen de oorspronkelijke klachten. Zie voor meer achtergrond het Kennisdocument Antidepressiva.

Bij het voorschrijven van benzodiazepinen wordt niet altijd aan een einddatum gedacht. Derhalve wordt het middel soms lang doorgebruikt terwijl de indicatie voorbij is. Er zijn veel bijwerkingen en er is een grote kans op afhankelijkheid. Na uitscheiding heeft het bovendien effect op ons milieu: Gedragsverandering van het bodemleven is aangetoond. Adviezen hoe hier als huisarts op te handelen zijn te vinden in het project Benzomoe en het Kennisdocument Benzodiazepinen.

Ervaring leert, dat alleen al de brief sturen met informatie over de risico’s van benzodiazepinen, leidt tot afbouw door patiënten. In deze brief van de NHG wordt ook uitgelegd aan patiënten hoe ze zelf kunnen afbouwen. Op Thuisarts is ook patiënteninformatie te vinden. Afbouw kan moeizaam verlopen door afhankelijkheid. Goede begeleiding is dan belangrijk. Spreek af dat herhaalrecepten gecombineerd worden met regelmatige afspraken met de huisarts.

Overige kennisdocumenten:

De Kennisdocumenten zijn allemaal terug te vinden in de NHG richtijn Polyfarmacie bij ouderen.

• alfablokkers en 5-alfareductaseremmers
• anticoagulantia 
• bisfosfonaten
• bloeddrukverlagende middelen
• bloedglucoseverlagende middelen   
• calcium en vitamine D 
• trombocytenaggregatieremmers 
• urologische spasmolytica   
• anti-epileptica  
• antidepressiva
• antipsychotica   

Best practice: Een solopraktijk maakte een dossier aan van een fictieve patiënt, genaamd “Minder”. In dit dossier werd bijgehouden wanneer het lukte om in overleg met de patiënt een chronisch gebruikt medicijn te minderen of te stoppen. Momentum was het fiatteren van herhaalmedicatie, spreekuurbezoek of ketenzorgcontrole. Gedurende anderhalf jaar werd in dossier “Minder” beschreven door de huisarts, PA en POH-S, bij wie welk middel in welke dosering geminderd werd. Resultaat: in 18 maanden werden 267 dagelijks voorgeschreven tabletten geminderd. Dit komt neer op een besparing van een kleine 100.000 tabletten per jaar.

Tip: doe dit ook een jaar. Met de opgedane kennis kunnen we elkaar verder helpen. Tevens leidt dit ertoe, dat je met je team je resultaten kunt vieren.